Ignas van Bebber is oncologisch chirurg en lid van Artsenforum Gezondheid, Natuur en Milieu.
De neerslag van te veel stikstof in de natuur overheerst de politieke discussie. Maar medisch gezien moet de discussie meer gaan over de risico’s voor onze gezondheid. Gezondheid van mens en dier is geen koehandel. Het stikstof- en ammoniakprobleem vraagt om oplossing aan de bron: forse reductie van de veestapel.
Vaste commissie voor Infrastructuur en Waterstaat Rondetafelgesprek 2 juni 2022
Dat stikstofverbindingen schadelijk zijn voor de natuur mag nu overduidelijk zijn. Maar de schade aan uw gezondheid blijft merkwaardig genoeg nog steeds een ernstig onderbelicht aspect [BD 9 juni; ‘De gezondheid van Brabanders is in gevaar door luchtvervuiling: Niemand woont hier op een plek met gezonde lucht’]. Jaarlijks overlijden 11.500 inwoners van Nederland vroegtijdig door ongezonde lucht. En het gaat ten koste van onze gezondheid in onze laatste levensjaren [BD 15 mei 2020].
Ook het Europees Milieuagentschap (EEA 2021) poneert dat PM2.5 nog steeds de grootste negatieve gezondheidseffecten veroorzaakt met betrekking tot luchtvervuiling. Ammoniak (85 procent uit de landbouw) en stikstofdioxiden (40 procent uit het wegverkeer) zijn essentiële bestanddelen voor de vorming van fijnstof PM2.5.
Meer dan de helft van de vroegtijdige sterfte door luchtverontreiniging wordt beïnvloed door de ammoniakuitstoot uit de landbouw (RIVM 2016).
Fijnstof leidt tot 9.900 vroegtijdige sterfgevallen, stikstofdioxide tot 1.600 (EEA 2020).
Nederland is toonaangevend op een verkeerde manier
Fijnstof PM2.5 leidt tot verminderde longfunctie, astma, COPD, longkanker, hart- en vaatziekten, en draagt bij aan diabetes, obesitas, nierziekten en dementie. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) publiceerde in 2015 een wetenschappelijk rapport met als conclusie dat er een significante relatie bestaat tussen PM2.5 met longkanker, blaaskanker en leukemie bij kinderen. Patiënten met dikke darmkanker die wonen in gebieden met verhoogd PM2.5 hebben een kortere levensduur. Meerdere studies leggen de relatie met toename van borstkanker. Op de wereldranglijst van het International Cancer Research 2021 staat Nederland met zowel blaaskanker als borstkanker op de tweede plaats. Met dikke darmkanker op de vierde plaats. Helaas is Nederland toonaangevend op een verkeerde manier.
Gezien de gezondheidsschade heeft de Wereldgezondheidsorganisatie de drempelwaarde voor PM2.5 verder verlaagd van 10 naar 5 microgram per kubieke meter. Nederland en Europa blijven deze drempelwaarde onverminderd hanteren op 25 microgram per kubieke meter. Het vijfvoudige! Daarmee accepteren onze politici een onverantwoord significant hoger percentage aan vroegtijdige sterfte alsmede een ziekmakend milieu. En het gaat niet alleen om het kortdurende effect van hoge piekconcentraties van fijnstof PM2.5. Ook langdurige blootstelling aan lagere concentraties geeft al veel gezondheidsschade.
Onze Nederlandse Gezondheidsraad adviseerde in 2018: Het terugdringen van fijnstof draagt het meeste bij aan gezondheidswinst: met elke vermindering van 5 microgram PM2.5 is gemiddeld drie maanden levensduurverlenging te behalen. Volgens de Raad te bereiken door reductie van stikstofdioxide uit het verkeer en reductie van de emissies van ammoniak uit de veehouderij.
Nitraatgehalte in Brabantse regio’s overschrijdt de norm
Landbouwers en met name veehouders voelen zich nu de gebeten hond. Emotie speelt de boventoon in hun reactie. Ik mis volop de rede en de ratio in deze brede problematiek. Alle veehouders mogen mijns inziens door blijven boeren. Maar de veestapel is absoluut veel te groot. Dat geeft te veel mest en ammoniak. De Nederlandse uitstoot van stikstof is viermaal zo hoog dan het Europees gemiddelde. Een deel van de stikstofvervuiling komt inderdaad uit het buitenland, maar we exporteren daarentegen 3,5 maal zoveel. Naast luchtvervuiling geeft het ook vervuiling van bodem en grondwater. Het nitraatgehalte in veel Brabantse regio’s (82 procent) overschrijdt de norm. De vervuilde waterwinputten liggen vooral in gebieden met veel vee en zandgronden, zoals Gelderland en Brabant.
Maar welke argumenten hanteren de boeren om onverminderd door te willen produceren? Voedt Nederland de wereld? Nee, met slechts 1 procent van de wereldvleesproductie en 1,5 procent van de zuivelproductie doen we dat zeker niet. Gaan we dan als Nederlanders honger lijden? Nee, 75 procent van vlees, zuivel en eieren wordt geëxporteerd naar de ons omringende landen. Er blijft genoeg over voor de inwoners in Nederland. Willen we in financieel opzicht de tweede wereldexporteur blijven? Dat kan; de producten gerelateerd aan de veehouderij maken ongeveer 1/6 deel uit van de export. Ook zonder export van vlees, zuivel en eieren blijven we nog steeds op de tweede plaats staan.
Is het stikstofprobleem oplosbaar met technische deeloplossingen? Nauwelijks. Stalvloeren en luchtwassers gaan de uitstoot van ammoniak iets verminderen, maar niet significant. Zijn de boeren toonaangevend in de reductie van de uitstoot van schadelijke stoffen? Boeren suggereren dat industrie en transport te weinig reducerende maatregelen hebben genomen. Maar de waarheid is anders. De uitstoot van ammoniak door de landbouw is sinds 1990 met 66 procent afgenomen, vooral door mest in de bodem te injecteren (nitraat stijgt dan overigens op de zandgronden). Maar vanaf 2005 is deze reductie sterk verminderd en stijgt de uitstoot van ammoniak weer licht ondanks technische staloplossingen.
De vermindering van uitstoot van stikstofoxiden door industrie, verkeer en landbouw sinds 1990 is respectievelijk 78, 65 en 33 procent. Tussen 2005 en 2020 is deze daling van stikstofdioxiden respectievelijk 54, 46 en 16 procent. De vermindering van zwaveldioxiden door industrie, verkeer en scheepvaart is sinds 2000 respectievelijk 89, 95 en 95 procent. Industrie, verkeer en scheepvaart hebben procentueel uiteindelijk betere resultaten bereikt dan de landbouw! (emissieregistratie.nl 2021).
Geachte lezer, we hebben ons milieu verziekt en daarmee onszelf
Waar gaat het mis? Vanuit gezondheidskundig opzicht wordt er onverantwoord en ongezond gelobbyd voor handhaving van de huidige veestapel waarbij de gemiddelde veehouder wordt misbruikt. De vlees- en voederbaronnen varen er wel bij. Er wordt tot nu toe gereageerd vanuit emotie in plaats van juiste data. Al 35 jaar is er sprake van een besluiteloze impasse. Er wordt te veel gezocht in technische deeloplossingen in plaats van een oplossing aan de bron. Eind jaren 90 was sprake van 30 procent reductie van de varkensstapel. Niet gebeurd. Vele rapporten en adviezen zijn sinds het jaar 2000 verschenen. Niets mee gedaan. Staatssecretaris Van Dam zegt in 2016: ‘De boer staat aan het roer; als zijn strategie mislukt dan wacht de sector een koude sanering’. We zijn nu zes jaar later. Het lijkt wel een verzanding in een eeuwige vee-cieuze cirkel.
De ernst hiervan werd recent onderstreept door het Rondetafelgesprek over Kansen en Uitdagingen voor luchtkwaliteit en een gezonde leefomgeving die plaatsvond in de Tweede Kamer op 2 juni. Onder andere het Artsenforum Gezondheid, Natuur en Milieu, de afdeling luchtkwaliteit Wageningen, de afdeling luchtkwaliteit en veehouderij alsmede de afdeling milieuepidemiologie van de Universiteit Utrecht, benadrukten de rol van ammoniak en stikstofdioxiden in de vorming van het schadelijke fijnstof PM2.5.
Ziekte heeft geen politieke kleur
Geachte lezer, we hebben ons milieu verziekt en daarmee onszelf. Gezonde lucht – maar ook bodem, grondwater en oppervlaktewater – is van levensbelang.
De stikstofdiscussie is medisch gezien niet zozeer een natuurdiscussie maar vooral een gezondheidsdiscussie.
De stikstofdiscussie verdeelt de Haagse politiek. Onterecht! Ziekte heeft geen politieke kleur;
dat treft iedereen, u en mij. Dat vraagt aan elke politieke partij te ontstijgen aan hun partijpolitieke keurslijf. Gezondheid van mens en dier is geen koehandel. Het stikstof/ammoniakprobleem vraagt dringend om maatregelen vanuit het voorzorgprincipe. Dat vraagt om oplossing aan de bron: forse reductie van de veestapel. Dat komt ook ten goede aan antibioticaresistentie, zoönosen zoals Q-koorts en Covid-19, onnodige veevoedertransporten en duurzaamheid.
En wie beschermt nu onze gezondheid? Gezondheid is immers de primaire kernwaarde van ons bestaan! Dat vraagt om centrale sturing. Gemeenten en provincies kunnen dit niet zelfstandig oplossen. Daar spelen plaatselijke economische belangen een te grote rol. Het ministerie van VWS zal deze taak naar zich toe moeten trekken. Desnoods met aanwijzingen. Bij de huidige stikstofmaatregelen met betrekking tot Natura-2000 gebieden zal dat onze gezondheid slechts ten dele ten goede komen. Maar als we de norm voor fijnstof PM2.5 terugbrengen van 25 naar 5 microgram per kubieke meter, conform de WHO, dan profiteert de natuur daar volop van mee.
Ignas van Bebber 18-06-22 Gepubliceerd in BD
Artsen starten landelijke campagne: “We verzieken ons leefmilieu en daarmee onszelf’
Lees meer > Omroep Brabant
Short URL code : https://wp.me/pcty64-Rt
Tweet de belangrijkste uitspraken van Ignas van Bebber
Click to tweet:
- @RIVM (2016): meer dan de helft van vroegtijdige sterfte wordt beïnvloed door de #ammoniak uitstoot van de intensieve veeteelt.
- Advies Nederlandse Gezondheidsraad (2018): Elke vermindering van 5 ug/m^3 fijnstof betekent gemiddeld 3 maanden levensverlenging. Maar ook een betere kwaliteit van leven in onze laatste 5 levensjaren.
Veeteelt en Gezondheid RIVM rapport
